When the areas of Moesia and Thrace (now Bulgaria, eastern Greece, north-west Turkey) were administratively incorporated into the Roman Empire, they also had to engage in the cogs of a huge and complicated machine of economic ties, including, above all, a developed monetary system. The subordination of the entire Balkans by the Romans meant that the areas were also absorbed into this organism economically. The huge creation that was the Roman Empire was extremely diverse, which you should be aware of, but everywhere it was supported by the same element of the economy - coins issued according to strictly defined Roman standards applicable throughout the Roman world (4.5 million km2).

Coins in current circulation began to flow to the newly conquered Moesia and Thrace. This system was not entirely unified. Each of the provinces showed distinct local characteristics. This was also the case with Moesia and Thrace. These areas were initially poorly developed economically and urbanistically, but they played a huge strategic role for Rome. As many as four Roman legions were stationed on such a short section of the Danube limes. It was this aspect that influenced the intensive investments in the new provinces, e.g. the construction of roads, which had a huge impact on this area visible to this day. There was an avalanche of demand for "Roman" money there. In 86, Moesia was divided into two provinces. The situation in Upper Moesia began to develop differently than in Lower and Thrace. From that time until the end of the 2nd century, the monetary circulation in the study area was a reflection of the Roman system. Small amounts of republican coins and a sudden jump in the period when Roman provinces were created from the Danube areas are perfectly illustrated by the scheme of introducing an efficiently functioning instrument of the empire's economics, i.e. coins, to local markets.

From the end of the 2nd century, the monetary circulation in these areas began to change dramatically. There was diversification of the monetary system in different parts of the country. Although for a long time the "bronze" coin of central issues (the Rome mint) had the advantage, but from Septimius Severus everything began to take its own path. On the "market" appeared "bronzes" minted in local, provincial mints, the issue of which increased exponentially, so that in the middle of the In the 3rd century, these coins took over the monopoly in monetary transactions also in the neighboring areas. The intensifying invasions of foreign peoples, internal unrest, and the economic crisis resulted in mass hiding of assets, mainly in the form of treasures that, for various reasons, did not return to their owners. Thanks to this, we have huge amounts of coins that will be used to reconstruct the monetary circulation in Moesia and Thrace. A small object such as a coin, in the juxtaposition of the entire circulating monetary mass, can convey extremely important content, revealing the image of human life in antiquity in many aspects: universal motifs, local motifs, local religious motifs, Roman religious motifs, economic development of the region, etc.

These provincial coins, specific to each province, played a huge role in the monetary system of the Empire. They supplied the local market with coins, and wages were paid in them. Provincial mints were very sensitive to political and military events. They were part of the Empire's monetary system, but also reflected the identity ideas of the provincial population. Until the 3rd century, there were 30 mints operating in the study area.

We note the increased activity of the mentioned mints from sch. II century, but they started their activity earlier. What was the reason for their collapse and cessation of activity? Was it the deepening economic crisis in the 3rd century? Or the numerous looting raids that had a devastating impact on the economy of the war zones? Although we have a list of 3rd-century treasures, it is old and often undocumented.

One should look again at the old lists of finds from the discussed areas, as well as make new, supplemented, verified and analyze them in conjunction with data of a historical, epigraphic and archaeological nature, and in terms of technology.

The project proposes a new way of data analysis, examining provincial coins as an archaeological relic functioning in close dependence on historical and economic events.

The scope of research covered by the project is much wider chronologically and thematically. The next time period included in the project and set by the monetary system of the empire is the period from the monetary reform of Diocletian to the end of the 5th century, when, together with the reign of Anastasius, the coinage

has undergone significant changes. In this 200-year period, successive shorter stages will be marked out, also forced by monetary reforms that were very frequent at that time. The 4th and 5th centuries are the time of a diametrical change in the Roman monetary system. Provincial mints stopped working and "local" mints began to operate in their place. At that time, almost 200 mints were working in full swing, spread over the vast territory of the Roman state. In Moesia and Thrace, coins were supplied at that time in numerous Balkan mints, e.g. in Serdica, Sisici, and in Italy's Ticinum and Milanum, but also in Mints of Asia. We have relatively numerous coins from Nicomedia, Thessalonica, or Cyzicus, Sirmium and Constantinople. And in western mints they arrived in very small quantities, their quantity is actually symbolic. After the monetary reform of 308, huge amounts of "bronze" coins were introduced to the market, a small denomination that literally flooded the entire Roman state (large part of Europe). Each part of the Roman Empire had features unique to itself.

However, the scale of this phenomenon can be observed only recently, due to new research methods. Metal detectors were commonly used during research, because only in this way it is possible to register coins with a small diameter and thickness of the mint disc. The new methodology of excavation research influenced not only the quantity, but also the value of the coins found, because thanks to this, hitherto unknown types of coins from the 4th and 5th centuries are recorded.

All the above events and factors had a colossal impact on the diversification of monetary circulation in individual provinces. This also applies to the coinage of Moesia and Thrace. These differences should be extracted, each time justifying their causes and consequences, paying attention to local elements, characteristic of specific areas. Being aware of the differences between these areas, it was decided to treat them together in this project. The reason for this is that the monetary circulation in these areas was very close to each other in the time frame covered by the project. In addition, the demarcation of the Thracian and Moesian areas is, firstly, debatable, and secondly, changing over time. Let us also remember that while in the 3rd century the monetary situation was relatively clear, in the 4th-5th century it became more complicated due to changes in circulation in the empire caused by annual monetary reforms.

The project will include finds of provincial and imperial coins from the 1st-5th centuries. The basis will be a database of finds that have never been included as a key phenomenon in the characteristics of the monetary circulation of this part of the Empire. The project aims to combine many sources: numismatic and archaeological, unify numismatic data with archaeological and epigraphic sources, supplement with physicochemical analyses.

Gdy obszary Mezji i Tracji (ob. Bułgaria, wsch. Grecja, płn-zach Turcja) zostały

włączone administracyjnie do Cesarstwa Rzymskiego, musiały zaangażować się

także w tryby ogromnej i skomplikowanej machiny powiązań gospodarczych, w tym przede wszystkim w rozwinięty system monetarny. Podporządkowanie przez Rzymian całych Bałkanów sprawiło, że tereny zostały wchłonięte w ten organizm także ekonomicznie. Ogromny twór jakim było Cesarstwo Rzymskie był niezwykle zróżnicowany, z czego należy sobie zdawać sprawę, ale wszędzie obsługiwany był tym samym elementem działania ekonomii – monetami emitowanymi według ściśle określonych rzymskich standardów obowiązujących w całym rzymskim świecie (4,5 mln km2). Na tereny świeżo podbitej Mezji i Tracji zaczęły napływać masowo monety, będące w aktualnym obiegu. System ten nie był całkiem zunifikowany. Każda z prowincji wykazywała odrębne cechy lokalne. Tak było również w przypadku Mezji i Tracji. Obszary te były początkowo słabo rozwinięte gospodarczo i urbanistycznie, ale odgrywały dla Rzymu ogromną wręcz rolę strategiczną. Na tak krótkim odcinku limesu naddunajskiego stacjonowały aż cztery legiony rzymskie. Jeden z nich od poł. I w. zaczął budowę obozu w Novae, zaś w 69 r. zajął jego miejsce Legion I. Pula monet znalezionych podczas wykopalisk trwających tam od 60 lat, doskonale wskazuje wiele prawidłowości, wskazówek, sugestii, jak należy traktować obszary mezyjskie od momentu włączenia ich w zintegrowany system skomplikowanej rzymskiej ekonomii. Właśnie ten aspekt zaważył na intensywnych inwestycjach w nowych prowincjach, np. budowa dróg, które wywarły ogromny wpływ na ten obszar widoczny pod dziś dzień. Wzrastało tam lawinowo zapotrzebowanie na „rzymski” pieniądz. W 86 r. Mezja została podzielona na dwie prowincje. Sytuacja w Mezji Górnej zaczęła się inaczej kształtować niż w Dolnej i w Tracji. Od tego czasu aż po sch.II w. obieg monetarny na badanym obszarze był odzwierciedleniem systemu rzymskiego. Małe ilości monet republikańskich oraz nagły skok w okresie, kiedy z obszarów naddunajskich utworzono rzymskie prowincje doskonale ilustruje schemat wprowadzania na rynki lokalne sprawnie funkcjonującego instrumentu ekonomiki cesarstwa, czyli monety. Od schyłku II w. obieg monetarny na tych terenach zaczął się diametralnie zmieniać. Nastąpiła dywersyfikacja systemu monetarnego w różnych częściach państwa. Wprawdzie długo przewagę miał „brązowy” pieniądz emisji centralnych (mennica Rzym), ale od Sewera zaczęło się wszystko toczyć swoimi ścieżkami. Na „rynku” pojawiły się „brązy” wybijane w mennicach lokalnych, prowincjonalnych, których emisja zwiększała się lawinowo tak, że w poł. III w. monety te przejęły monopol w obrocie monetarnym także na sąsiednich terenach. Nasilające się najazdy obcych ludów, niepokoje wewnętrzne, kryzys ekonomiczny spowodował masowe ukrywanie majątków, głównie w postaci skarbów, które z różnych przyczyn nie wróciły do właścicieli. Dzięki temu dysponujemy ogromnymi ilościami monet, które posłużą do rekonstrukcji obiegu monetarnego na terenach Mezji i Tracji. Mały przedmiot jakim jest moneta, w zestawieniu całej obiegającej masy monetarnej, może przekazać niezwykle ważne treści, wyłaniające obraz życia człowieka w starożytności w wielu aspektach: motywy uniwersalne, motywy lokalne, religijne lokalne, religijne rzymskie, rozwój gospodarczy regionu, itd. Wspomniane monety prowincjonalne, specyficzne dla każdej prowincji, pełniły ogromną rolę w systemie monetarnym Cesarstwa. To one zaopatrywały lokalny rynek w monetę, w nich wypłacany był żołd.

Mennice prowincjonalne były bardzo wrażliwe na wydarzenia polityczne i militarne. Były częścią systemu monetarnego Imperium, ale też odzwierciedlały idee tożsamościowe ludności prowincji. Do III w. na badanym obszarze działało 30 mennic. Niektóre z nich do tej pory nie doczekały się szerszych opracowań, np. ważna mennica w Mesembrii. Poważnie ogranicza to możliwości dokładnego zbadania zakresu działalności mennic autonomicznych, a tym samym utrudniony jest proces prowadzący do wniosków historyczno-ekonomicznych. Wzmożoną działalność wspomnianych mennic notujemy od sch. II w. ale swoją działalność rozpoczynały one wcześniej. Co było powodem ich upadku i zaprzestania działalności? Czy był to pogłębiający się w III w. kryzys ekonomiczny? Czy też liczne najazdy grabieżcze, które miały niszczący wpływ na gospodarkęterenów objętych walkami? Wprawdzie mamy zestawienie skarbów III-wiecznych, ale jest one stare i często nieudokumentowane. Należy przyjrzeć się jeszcze raz dawnym zestawieniom znalezisk z omawianych terenów, jak również wykonać nowe, uzupełnione, zweryfikowane i dokonać analizy w połączeniu z danymi natury historycznej, epigraficznej i archeologicznej, oraz pod względem technologicznym. Projekt proponuje nowy sposób analizy danych, badając monety prowincjonalne jako zabytek archeologiczny funkcjonujący w ścisłej zależności od wydarzeń historycznych i ekonomicznych. Zakresem badań objętych projektem jest dużo szerszy chronologicznie i tematycznie. Kolejnym bowiem przedziałem czasowym uwzględnionym w projekcie, a wyznaczonym przez system monetarny cesarstwa jest okres od reformy monetarnej Dioklecjana do końca V w., kiedy to wraz z panowaniem Anastazjusza mennictwo uległo znaczącym zmianom. W tym 200-letnim okresie zostanąwydzielone kolejne krótsze etapy, również wymuszone przez bardzo częste w tym czasie reformy monetarne. Wiek IV i V to czas diametralnej zmiany rzymskiego systemu monetarnego. Mennice prowincjonalne przestały działać, a w ich miejsce zaczęły działać „lokalne”. Wówczas pracowało pełną parą już prawie 200 mennic, które rozsiane były po olbrzymim terenie państwa rzymskiego. W Mezji i Tracji w monety zaopatrywano się w tym czasie w licznych mennicach bałkańskich, np. w Serdice, Sisici, Heraclei, Ticinum, ale także w mennicach małoazjatyckich. Mamy relatywnie liczne monety z Nikomedii, Tesalonik, czy Kyzikos, Sirmium i z Konstantynopola. Zaś w mennic zachodnich docierały w bardzo małych ilościach, ich ilość jest właściwie symboliczna. Po przeprowadzeniu reformy monetarnej 308 r., wprowadzono na rynek ogromne ilości „brązowych” monet, małego nominału, który dosłownie zalał obszar całego państwa rzymskiego (duża cześć Europy). Każda część Imperium Romanum miała cechy charakterystyczne tylko dla siebie. Skalę tego zjawiska można obserwować jednak dopiero od niedawna, ze względu na nowe metody badawcze. Powszechnie zaczęto używać w trakcie badań wykrywacze metali, bowiem tylko w ten sposób możliwa jest rejestracja monet o niewielkiej średnicy i grubości krążka menniczego. Doskonałym przykładem ilustrującym mogą być badania wykopaliskowe w Novae (Bułgaria), trwające od 1960 r., bowiem do schyłku lat 90-tych XX w. nie rejestrowano tu praktycznie „brązowych” monet późnoantycznych. Natomiast wykopaliska w XXI w., kiedy zaczęto regularnie stosować wykrywacz metalu, dostarczyły ogromnych ilości małych nominałów. Dość powiedzieć, że w Novae monety IV- i V-wieczne stanowią w tej chwili połowę (sic!) całej puli monet znalezionych podczas wykopalisk prowadzonych tam od 1960 r. Nowa metodyka badań wykopaliskowych wpłynęła nie tylko na ilość, ale i na wartość znajdowanych monet, bowiem dzięki temu rejestrowane są nieznane dotychczas typy monet z IV i V w. Warto zaznaczyć, że mennictwo bałkańskie z tego okresu jest, z tego i wielu innych powodów, bardzo słabo opracowane. Dysponujemy jedynie opracowaniami części znalezisk z niewielkich przedziałów tego okresu. Wszystkie powyższe wydarzenia i czynniki miały kolosalny wpływ na zróżnicowanie obiegu monetarnego w poszczególnych prowincjach. Dotyczy to także mennictwa Mezji i Tracji. Różnice te należy wydobywać, każdorazowo uzasadniając ich przyczyny i konsekwencje, zwracając uwagę na elementy lokalne, charakterystyczne dla konkretnych terenów. Zdając sobie sprawę z różnic tych terenów, zdecydowano się je w tym projekcie jednak potraktować razem. Powodem tego jest fakt, że obieg monetarny na tych obszarach był bardzo zbliżony do siebie w przedziale czasowym, który obejmuje projekt. Ponadto rozgraniczenie terenów trackich i mezyjskich jest, po pierwsze dyskusyjne, a po drugie zmieniające się w czasie. Pamiętajmy też, że o ile w III w. sytuacja monetarna była relatywnie jasna, to w IV-V w. skomplikowała się z powodu zmian w obiegu w cesarstwie wywołanych corocznymi reformami monetarnymi.

W wyniku realizacji projektu zostaną opracowane następujące problemy:

1. typy monet prowincjonalnych Mezji i Tracji. Ważne: projekt zakłada wykonanie

korpusu typów monet;

2. mennictwo rzymskie mezyjskie i trackie pod kątem kontekstów archeologicznych;

3. obieg monet w naddunajskich obozach legionowych i porównanie go do

„cywilnego” obiegu monetarnego na terenie Mezji i Tracji;

4. opublikowanie nowych typów monet prowincjonalnych / imperialnych;

5. studium działalności lokalnych mennic Mezji i Tracji na tle porównawczym

mennictwa prowincjonalnego Naddunajskiego;

6. badanie przyczyn zmian intensywności produkcji menniczej w zależności od

wydarzeń historycznych;

7. obieg monetarny Mezji i Tracji w okresie funkcjonowania mennic prowincjonalnych

do początku VI w. po Chr.;

8. efekt końcowy powyższych celów badawczych: określenie charakteru rzymskiego

mennictwa Mezji i Tracji: prowincjonalny czy imperialny?

Tak daleko idące wnioski będą możliwe dzięki ogromnej bazie danych

(dostępna online) wykonanej podczas realizacji projektu. Analizy zostaną pogłębione

o analizy fizyko-chemiczne. Zdając sobie w pełni sprawę z wartości poszczególnych

nominałów w państwie rzymskim, należy w sposób niezwykle uważny traktować

skarby / zespoły / znaleziska pojedyncze „brązów” prowincjonalnych oraz IV- i V-

wiecznych małych „brązów”. Wykorzystywali je przedstawiciele niższych kręgów

społecznych i dlatego też to właśnie one stanowią kluczowy materiał do rozważań na

temat funkcjonowania i struktury obiegu pieniądza badanych prowincji.